Güç, Görüş ve Gerçeklik: Mercek Takıldıktan Sonra Nelere Dikkat Edilmeli?
Bir siyaset bilimci olarak yıllardır şunu gözlemledim: İnsan, dünyayı yalnızca gözleriyle değil, sahip olduğu ideolojik merceklerle görür. Göz merceği takmak tıbbi bir işlem olabilir ama siyaset bilimi açısından bu, bireyin ve toplumun “görme biçimini” yeniden yapılandırma sürecine benzer. Görme netleşir, fakat beraberinde bir sorumluluk da gelir: Artık “ne gördüğümüzün” ve “nasıl gördüğümüzün” farkında olmalıyız.
Güç ilişkileri, iktidar yapıları, toplumsal kurumlar ve vatandaşlık bilinci, hepsi bu yeni görme biçiminden etkilenir. Peki, mercek takıldıktan sonra nelere dikkat edilmelidir? Bu soruyu yalnızca tıbbi değil, aynı zamanda politik bir metafor olarak düşünelim.
İktidarın Merceği: Kim Ne Kadar Görüyor?
Michel Foucault’nun ifadesiyle iktidar, yalnızca baskı değil, aynı zamanda üretimdir. Görme kapasitemiz de bir iktidar biçimidir. Bir toplumda kim “görebiliyor”, kim “görmezden geliyor”?
Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken ilk şey, iktidarın bakışını fark etmektir. Yeni bir mercek, yeni bir gerçeklik sunar; ama bu gerçekliği kim şekillendiriyor?
Toplumsal körlük, iktidarın en güçlü araçlarından biridir. Bir birey artık daha net görebildiğinde, sistemin görünmeyen yapılarını da fark eder. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur: Görmek, her zaman özgürleştirici olmayabilir. Bazen fazla netlik, rahatsız edici bir farkındalık doğurur.
Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken şey, görünenle yetinmemektir. Çünkü görünür olan, çoğu zaman iktidarın izin verdiği kadar görünürdür.
Kurumlar ve Görme Biçimleri: Devletin Gözü, Vatandaşın Bakışı
Toplumsal düzenin mercekleri kurumlar aracılığıyla şekillenir. Eğitim sistemi, medya, hukuk ve ekonomi… Hepsi birer mercektir; vatandaşın dünyayı nasıl göreceğini belirler.
Bu noktada, mercek takmak, bireyin kurumsal görme biçiminden sıyrılıp kendi görüşünü yeniden inşa etme fırsatıdır.
Ancak bu süreçte dikkat edilmesi gereken şey, kurumsal reflekslerin kolay kolay kaybolmamasıdır.
– Devletin merceği genellikle denetler.
– Vatandaşın merceği genellikle sorgular.
Bu iki mercek arasında sürekli bir mücadele vardır. Hangisi baskın çıkarsa, toplumun “görme kapasitesi” de o yönde şekillenir.
Demokratik toplumlarda önemli olan, bu iki merceğin birbirini dengelemesidir. Devlet görürken vatandaşın da görülme hakkı vardır.
Erkek Stratejisi ve Kadın Katılımı: İki Farklı Mercek
Siyaset bilimi, uzun yıllar boyunca iktidarı stratejik bir mesele olarak ele aldı. Erkek egemen bakış, gücü elde tutmayı, yönetmeyi, yönlendirmeyi merkeze koydu.
Oysa kadınların toplumsal katılımı, demokratik etkileşim ve birlikte düşünme süreçleriyle şekillendi.
Bir toplum mercek değiştirdiğinde, bu iki bakışın da yeniden ayarlanması gerekir.
Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken bir diğer boyut, bu farklı “görme biçimlerini” dengelemektir.
– Erkeklerin güç odaklı merceği, toplumsal stratejiyi netleştirir.
– Kadınların etkileşim odaklı merceği, o stratejiye anlam kazandırır.
Gerçek netlik, ancak bu iki görüşün birleşiminden doğar.
İdeoloji ve Kör Noktalar
Her ideoloji bir mercektir. Liberalizm bireyi merkeze alırken, sosyalizm toplumu öne çıkarır. Muhafazakârlık geçmişi, ilericilik geleceği odak noktası yapar. Ancak hangi mercek takılırsa takılsın, hepsinde bir “kör nokta” bulunur. Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken en önemli şey, kendi kör noktalarımızı fark etmektir.
Kendimize şu soruları sormalıyız:
– Görmek istediğimiz şeyleri mi görüyoruz, yoksa gerçekten olanı mı?
– İdeolojik merceğimiz bizi aydınlatıyor mu, yoksa körleştiriyor mu?
– Net görmek mi önemli, yoksa doğru anlamak mı?
Vatandaşlık ve Görme Etiği
Bir vatandaş, artık daha net görebildiğinde, bu netliği etik bir sorumlulukla taşımak zorundadır.
Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken, görmenin iktidara dönüşmemesidir.
Görenin sorumluluğu, görmeyene anlatmaktır. Demokratik toplumun sürdürülebilirliği, bu anlatma eylemine bağlıdır.
Görmek, eylem doğurur. Ancak bu eylem, yalnızca bireysel değil, kolektif bir bilinçle hareket ettiğinde anlam kazanır.
Sonuç: Net Görmenin Bedeli
Mercek takıldıktan sonra her şey daha parlak, daha keskin, daha net görünür. Ancak bu netlik, beraberinde rahatsız edici bir gerçekliği de getirir:
Artık görmezden gelme lüksünüz kalmamıştır.
Mercek takıldıktan sonra dikkat edilmesi gereken şey, yalnızca gözünüzü değil, bilincinizi de korumaktır.
Çünkü her netlik, yeni bir sorumluluk doğurur.
Şimdi kendinize şu provokatif soruyu sorun: Artık daha net gördüğünüz dünyada, gerçekten görmek istediğiniz şey bu muydu?